Το γεγονός ότι το κάπνισμα κάνει κακό στην υγεία δεν είναι κάτι καινούργιο, πόσο μάλλον όταν το άτομο που καπνίζει είναι μία έγκυος. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν πως στην Αμερική μία στις πέντε έγκυες καπνίζει συστηματικά, ενώ και στην Ελλάδα οι αριθμοί είναι παρόμοιοι.
Το κάπνισμα προκαλεί συμμετρική ενδομήτρια καθυστέρηση της ανάπτυξης
H κυριότερη και πιο συχνή επίπτωση στο έμβρυο/νεογνό είναι το χαμηλό βάρος γέννησης, ιδιαίτερα εάν συνδέεται και με πρόωρο τοκετό. Τα νεογνά των μητέρων που καπνίζουν έχουν δύο φορές περισσότερες πιθανότητες να γεννηθούν με βάρος μικρότερο των 2500gr. από αυτά των μητέρων που δεν καπνίζουν. Η μείωση αυτή του βάρους αποκαθίσταται μέσα στους έξι μήνες μετά την γέννηση, εκτός εάν συνυπάρχουν και άλλοι επιβαρυντικοί παράγοντες όπως χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο της μητέρας και ανεπαρκή διατροφή κατά την κύηση οπότε οι επιπτώσεις στην ανάπτυξη του παιδιού είναι μόνιμες. Το κάπνισμα κατά την εγκυμοσύνη προκαλεί συμμετρική ενδομήτρια καθυστέρηση της ανάπτυξης (συμμετρικό IUGR – Intrauterine Growth Retardation). O όρος I.U.G.R. γενικά αναφέρεται σε ένα έμβρυο που παρουσιάζει μικρότερο του φυσιολογικού ρυθμό ανάπτυξης. Ο ακριβής ορισμός, όμως, είναι σχετικά αυθαίρετος καθώς δεν πρέπει να θεωρούμε ότι όλα τα έμβρυα που είναι μικρά για την ηλικία κύησης έχουν υπολειπόμενη ανάπτυξη. Έτσι για να τεκμηριωθεί η υπολειπόμενη ανάπτυξη ενός εμβρύου δεν αρκεί η ανεύρεσή του κάτω από τη 10η εκατοστιαία θέση, αλλά εξετάζεται ένα πλήθος παραμέτρων, οι οποίες αντικατοπτρίζουν την καλή ή κακή λειτουργία της μητρο-πλακουντιακής και εμβρυο -πλακουντιακής κυκλοφορίας , καθώς επίσης και τους υπερηχογραφικούς δείκτες με μελέτη doppler της κυκλοφορίας στο σώμα και στον εγκέφαλο του εμβρύου. Η καθυστέρηση της ανάπτυξης οφείλεται σε μια σχετικά πολύπλοκη αλληλουχία γεγονότων που προκαλείται και συντηρείται από το κάπνισμα. Επιδημιολογικά , το κάπνισμα αποτελεί την κυριότερη αιτία IUGR. Τα έμβρυα των καπνιστριών έχουν δυόμισι φορές αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν συγγενείς ανωμαλίες, όπως λαγώχειλο , λυκόστομα , ανωμαλίες του κεντρικού νευρικού συστήματος , και συγγενείς καρδιοπάθειες. Στην κύηση κατά την συνήθη εξέταση με υπέρηχους έχει παρατηρηθεί σημαντική μείωση των αναπνευστικών κινήσεων του εμβρύου. Το σύνδρομο του αιφνίδιου νεογνικού θανάτου είναι επίσης συχνότερο στα νεογέννητα καπνιστριών μητέρων. Ο πλακούντας δεν προφυλάσσει το έμβρυο στην περίπτωση του καπνίσματος.
Ο πλακούντας αποτελεί ένα εκπληκτικό προστατευτικό μέσον για το έμβρυο. Προφυλάσσει ενάντια στις λοιμώξεις , ρυθμίζει την παροχή ουσιών, και αποτελεί ουσιαστικά τον “πνεύμονα” του εμβρύου.
Ο πλακούντας λαμβάνει το οξυγόνο από το οξυγόνο που βρίσκεται στο μητρικό αίμα. Στις καπνίστριες , αυτό είναι μειωμένο. Και ενώ η μείωση αυτή μπορεί να είναι μικρή και προσωρινά να μήν επηρεάζει ένα έμβρυο 100-200 γραμμαρίων , η κατάσταση αλλάζει όταν το έμβρυο γίνεται βαρύτερο και τότε το οξυγόνο δεν επαρκεί.
Επίσης , το μονοξείδιο είναι μια χημική ενώση πολύ μικρού μοριακού βάρους με μεγάλη συγγένεια για τα βιολογικά μόρια , και διαχέεται ελεύθερα διαμέσου του πλακούντα. Πρόκειται για ένα δηλητήριο που η χημική του απλότητα το καθιστά πολύ επικίνδυνο. Κάθε χημική ένωση που κυκλοφορεί στο μητρικό αίμα μπορεί ενδεχοένως να περάσε στο έμβρυο και οι περισσότερες τοξίνες του καπνού περνούν.
Μονοξείδιο του άνθρακα
Το μονοξείδιο του άνθρακα ενώνεται με τα ερυθρά αιμοσφαίρια και εμποδίζει την πρόσληψη οξυγόνου, κατά 20%, αυτό αναγκάζει το έμβρυο να αυξήσει υπερβολικά την αιμοσφαιρίνη του, να αυξήσει τον καρδιακό του ρυθμό και την πίεση του αίματός του. Πειράματα σε ζώα, στα οποία χορηγήθηκαν υψηλές δόσεις μονοξείδιου του άνθρακα, έδειξαν συγγενείς ανωμαλίες και εγκεφαλικές κακώσεις στα νεογνά τους. Το μονοξείδιο του άνθρακα μαζί με την νικοτίνη περνούν τον φραγμό του πλακούντα, προκαλούν στένωση των αγγείων του πλακούντα και μείωση της μεταφοράς του οξυγόνου και των θρεπτικών συστατικών στο έμβρυο. Η μειωμένη οξυγόνωση του εμβρύου επιβαρύνεται κατά τον τοκετό όπου κατά τις συστολές μειώνεται ακόμα περισσότερο η αιμάτωση της μήτρας , με αποτέλεσμα τις ανωμαλίες στον καρδιακό ρυθμό.
Πρόωρος Τοκετός
Η παρατεταμένη εμβρυϊκή υποξία που προκαλείται από το κάπνισμα , οδηγεί σε αλλοιώσεις τόσο στα αγγεία του πλακούντα όσο και στα αγγεία του παιδιού. Το αποτέλεσμα είναι εκτός των άλλων να δημιουργείται ένα αφιλόξενο ενδομήτριο περιβάλλον για το παιδί. Ως εκ τούτου , η μοναδική ελπίδα σωτηρίας για το παιδί είναι η έξοδος από το περιβάλλον αυτό , όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Και πράγματι , μόλις το παιδί πάρει κάποια κιλά , αντιλαμβάνεται ότι χρειάζεται περισσότερο οξυγόνο , στο οποίο δεν έχει πρόσβαση , και έτσι προετοιμάζεται για τοκετό.
Οι πρόωροι τοκετοί στις καπνίστριες οφείλονται στην προσπάθεια του παιδιού να επιβιώσει βγαίνοντας από ένα “τοξικό” περιβάλλον. Επί του πρακταίου , οι αλλοιώσεις doppler μας επιβεβαιώνουν την εμβρυϊκή υποξία , και καθιστούν συνήθως τον πρόωρο τοκετό μια αναγκαία λύση. Στις περιπτώσεις που αντικειμενικά , κλινικά , εργαστηριακά και υπερηχογραφικά , το ενδομήτριο περιβάλλον αποδεικνύεται αφιλόξενο , δεν δίδεται τοκόλυση για να εμποδιστεί ο πρόωρος τοκετός , παρα μόνον για 24-48 ώρες μέχρι να δράσει η κορτιζόνη. Ακόμα και χωρίς παρέμβαση , οι καπνίστριες έχουν πολύ υψηλότερα ποσοστά πρόωρου τοκετού , με ότι αυτό συνεπάγεται για την παραμονή του νεογνού στην μονάδα νεογνών. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι ο πρόωρος τοκετός είναι η αντιρρόπηση της φύσης σε μια προσπάθεια επιβίωσης του νεογνού όταν το ενδομήτριο περιβάλλον είναι τοξικό (η ενδομήτριος λοίμωξη , χοριοαμνιονίτιδα , αποτελεί επίσης έναν άλλο λόγο πρόωρου τοκετού παρόμοιας φιλοσοφίας).
Ποιες είναι οι επιπλοκές που μπορεί να προκληθούν από το κάπνισμα στην εγκυμοσύνη;
Κλινικές μελέτες αποδεικνύουν ξεκάθαρα την σύνδεση του καπνίσματος με :
Πρόωρο τοκετό IUGR – συμμετρική μορφή
Εμβρυϊκή δυσπραγία στον τοκετό
Ενδομήτριο θάνατο
Αποβολές
Μεγαλύτερη παραμονή στην μονάδα νεογνών
Παιδιατρικά νοσήματα
Η λίστα μπορεί να συνεχιστεί για πολύ ακόμα …
