Αρκετοί γονείς πιστεύουν ότι ο έπαινος και η επιβράβευση πρέπει να δίνονται μόνο σε ξεχωριστές περιπτώσεις και μόνο όταν τα παιδιά έχουν παραδειγματική συμπεριφορά.
Θεωρούν δηλαδή ότι τα παιδιά θα έπρεπε να συμπεριφέρονται σωστά χωρίς να χρειάζονται το ‘μπράβο’ του ενήλικα. Ωστόσο, οι έρευνες δείχνουν ότι η απουσία επαίνου και θετικής προσοχής στις κατάλληλες συμπεριφορές, μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των αρνητικών συμπεριφορών του παιδιού. Έτσι, ο έπαινος και η ενθάρρυνση μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους γονείς για να βοηθήσουν τα παιδιά να αποκτήσουν δεξιότητες, να χτίσουν μια θετική εικόνα για τον εαυτό τους και να τα κινητοποιήσουν σε δύσκολες καταστάσεις.
Ενώ λοιπόν κάποιοι γονείς πιστεύουν ότι δεν χρειάζεται να επαινούν τα παιδιά τους, κάποιοι άλλοι απλά δεν ξέρουν πώς ή πότε να επαινέσουν και να τα ενθαρρύνουν. Ίσως και εκείνοι να μην έλαβαν αρκετή ενθάρρυνση όταν ήταν παιδιά και τους φαίνεται περίεργο όταν χρειάζεται να επαινέσουν το παιδί τους. Το πώς και πότε επαινούμε, ενθαρρύνουμε ή δίνουμε θετική προσοχή, είναι μια δεξιότητα που μαθαίνεται και όχι κάτι που το έχουμε εκ γενετής. Παρακάτω αναφέρονται κάποιοι μύθοι για τον έπαινο με την μορφή ερωτήσεων από γονείς, και περιγράφονται αποτελεσματικοί τρόποι για να ενθαρρύνετε και να επαινέσετε τα παιδιά σας.
Μήπως με τον έπαινο κακομαθαίνω το παιδί μου; Μήπως το παιδί μου μάθει να με ακούει και να συνεργάζεται μόνο όταν ξέρει ότι θα λάβει κάποια εξωτερική ανταμοιβή;
Τα παιδιά δεν γίνονται κακομαθημένα από τον έπαινο, αλλά ούτε και μαθαίνουν να συνεργάζονται μόνο όταν θα λάβουν κάποιο δώρο. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι τα παιδιά που κάνουν τα πάντα για να πάρουν μία εξωτερική ανταμοιβή, είναι αυτά που λαμβάνουν τον λιγότερο έπαινο και προσοχή από τους γονείς. Τα παιδιά που επαινούνται αισθάνονται πιο σίγουρα για τις ικανότητες τους και είναι πολύ πιο πιθανόν να επαινούν με την σειρά τους και άλλα παιδιά.
Οι έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά που κάνουν θετικά σχόλια για τα άλλα παιδιά στο σχολείο είναι τα πιο διάσημα καθώς παίρνουν και θετικά σχόλια από τα άλλα παιδιά. Θυμηθείτε ότι το παιδί θα μιμηθεί αυτό που θα ακούσει και αυτό που θα δει. Αν ένα παιδί λαμβάνει συνεχώς θετικά μηνύματα από τους γονείς του, είναι πολύ πιθανό να εσωτερικεύσει αυτό τον τρόπο σκέψης και να τον χρησιμοποιήσει για να αυξήσει την αυτοπεποίθηση του και να νιώθει καλά και με τους άλλους γύρω του. Φυσικά, ισχύει και το αντίθετο. Αν οι γονείς του παιδιού δίνουν αρνητικά μηνύματα και είναι επικριτικοί, τα παιδιά θα υιοθετήσουν μία αρνητική οπτική για τον εαυτό τους.
Το παιδί μου θα έπρεπε να ξέρει πώς να συμπεριφερθεί. Δεν χρειάζεται να το επαινώ καθημερινά σε ότι κάνει.
Το να περιμένετε από ένα παιδί να συμπεριφερθεί σωστά και να λειτουργήσει χωρίς έπαινο, είναι μη ρεαλιστικό. Κάθε συμπεριφορά που ενισχύεται, τείνει να επαναλαμβάνεται και ο μόνος τρόπος για να μάθει ένα παιδί να εμπλέκεται σε κατάλληλες συμπεριφορές, είναι να ενισχύεται στην κάθε του προσπάθεια προς αυτό τον στόχο. Αν ο γονιός παρατηρήσει την συμπεριφορά και την ενισχύσει, τότε αυτή η συμπεριφορά είναι πιθανόν να συμβεί ξανά. Αν την αγνοήσει, είναι φυσικά λιγότερο πιθανόν να συμβεί στο μέλλον. Συνεπώς, δεν πρέπει να έχουμε καμία συμπεριφορά ως δεδομένη. Πρέπει να ενισχύουμε την σωστή συμπεριφορά, αλλιώς δεν θα έχει νόημα να παρουσιάζεται.
Δεν είναι κάπως χειριστικό και ψεύτικο να επαινώ το παιδί μου; Νιώθω ότι προσποιούμαι.
Η λέξη ‘χειριστικό’ υπονοεί ότι με έναν μυστικό τρόπο ο γονιός προσπαθεί να κάνει το παιδί να συμπεριφερθεί σωστά ενάντια στην επιθυμία του παιδιού. Στην πραγματικότητα όμως, ο σκοπός του επαίνου είναι να ενδυναμώσει και να αυξήσει τις θετικές συμπεριφορές εν γνώσει του παιδιού. Ο έπαινος μπορεί στην αρχή να σας φαίνεται ψεύτικος και προσποιητός. Αυτό είναι αλήθεια καθώς κάθε καινούρια συμπεριφορά που δοκιμάζουμε, στην αρχή νιώθουμε περίεργα καθώς δεν την έχουμε συνηθίσει. Αυτό είναι αναμενόμενο. Θυμηθείτε λοιπόν, ότι με τον καιρό και με την εξάσκηση, θα σας έρχεται πιο φυσικά να επαινείτε.
Προτιμάω να φυλάω τον έπαινο για κάτι ξεχωριστό που θα κάνει το παιδί μου όπως οι άριστοι βαθμοί στο σχολείο ή σε κάποιο διαγώνισμα, όταν έχει τακτοποιήσει τέλεια το δωμάτιο του ή όταν μου δείξει μία πολύ ωραία ζωγραφιά. Δεν το βοηθάω έτσι να φτάσει στην κορυφή και να γίνει ο/η καλύτερος/η;
Υπάρχει ένα πρόβλημα με την παραπάνω προσέγγιση: κανένας δεν μπορεί να φτάσει στο θεμιτό ή σε ένα πολύ καλό αποτέλεσμα, αν δεν ολοκληρώσει μικρά βήματα στην διαδρομή προς το αποτέλεσμα. Οι γονείς πρέπει να εστιάζουν μόνο στην διαδρομή και τα μικρά βήματα που πετυχαίνει το παιδί όταν προσπαθεί να ζωγραφίσει κάτι, να τακτοποιήσει το δωμάτιο του, να έχει καλούς βαθμούς στο τρίμηνο κ.ο.κ.
Αν ο έπαινος φυλάσσεται μόνο για το τελικό αποτέλεσμα, το επιθυμητό αποτέλεσμα δεν θα έρθει ποτέ. Τα παιδιά των γονέων που φυλάνε τον έπαινο μόνο για το τέλειο αποτέλεσμα, συνήθως τα παρατάνε πριν καν φτάσουν στο τέλος της διαδρομής. Αντί λοιπόν να φυλάτε τον έπαινο, προσπαθήστε να επαινέσετε το παιδί σας όταν δεν το περιμένει. Δηλαδή “πιάστε τον/την στα πράσα” όταν κάνει κάτι καλό ή όταν συμπεριφέρεται θετικά. Παρατηρήστε πότε μιλάει ωραία, πότε μοιράζεται πράγματα, όταν πηγαίνει για ύπνο ήσυχα και χωρίς διαμαρτυρίες, όταν είναι δεκτικός/ή στο να βοηθήσει με δουλειές του σπιτιού κ.ο.κ. Όταν λοιπόν επικεντρώνεστε στο κάθε βήμα προς την κατάλληλη συμπεριφορά, δημιουργείτε τις συνθήκες και την διαδρομή προς ένα ρεπερτόριο κατάλληλων συμπεριφορών. Άρα θυμηθείτε να επαινείτε την διαδικασία προσπάθειας του παιδιού να κάνει κάτι σωστό, και όχι μόνο το τελικό αποτέλεσμα.
Πρέπει πρώτα να αλλάξει η συμπεριφορά του παιδιού και μετά να το επαινέσω; Δεν μπορώ να το επαινέσω αν δεν δω ότι αλλάζει η συμπεριφορά του.
Καταρχήν είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι είναι πολύ δύσκολο έως απίθανο, να ξεκινήσει το παιδί από μόνο του να αλλάζει κάποια συμπεριφορά. Πρέπει πρώτα εμείς να αλλάξουμε. Πολλοί γονείς ενοχλούνται από συγκεκριμένες αρνητικές συμπεριφορές των παιδιών τους και επικεντρώνονται σε αυτές. Για παράδειγμα, μπορεί συνεχώς να φωνάζουν και να μαλώνουν το παιδί ότι δεν καθαρίζει το δωμάτιο του. Το θέμα είναι ότι συνήθως οι γονείς εστιάζονται τόσο πολύ σε μια αρνητική συμπεριφορά, που ξεχνάνε να δουν τις θετικές συμπεριφορές. Έτσι, ενώ το παιδί μπορεί όντως να μην καθαρίζει το δωμάτιο του, μπορεί να είναι πολύ ήσυχος στο τραπέζι όταν τρώει, ή να τα πηγαίνει καλά στο σχολείο. Η απάντηση των γονιών σε μια τέτοια δήλωση συνήθως είναι: ‘Και τί έγινε που τρώει ήσυχος ή είναι καλός στο σχολείο; Εγώ θέλω το παιδί μου να είναι καλός σε όλα!’ Πρέπει οι γονείς να μάθουν να εστιάζουν κυρίως στα θετικά πράγματα που κάνει το παιδί και να το επαινούν για την προσπάθεια του. Είναι πολύ πιθανόν τα παιδιά να επαναλάβουν τις συμπεριφορές όπως είπαμε και πιο πάνω, αλλά και ακόμα πιο πιθανόν να γενικεύσουν την σωστή συμπεριφορά και σε άλλες καταστάσεις. Έτσι, μόνο όταν οι ενήλικες πάρουν την ευθύνη να αλλάξουν την συμπεριφορά τους, είναι πιο πιθανόν να υπάρξουν θετικές αλλαγές στην σχέση τους με το παιδί. Αυτό φυσικά ισχύει για όλες τις σχέσεις. Αν κανείς δεν παίρνει την πρωτοβουλία να αλλάξει προς το καλύτερο, τότε η κατάσταση παραμένει στάσιμη, διαιωνίζεται και γίνεται περισσότερο προβληματική.
Και αν το παιδί μου αρνείται τον έπαινο; Κάθε φορά που τον/την παινεύω για κάτι, ποτέ δεν το πιστεύει και φαίνεται σαν να απορρίπτει αμέσως τον έπαινο.
Τα παιδιά που έχουν μία ιδιοσυγκρασία υψηλής έντασης και παρορμητικότητας, μπορεί να είναι πιο δύσκολο να δεχτούν τον έπαινο. Η επιθετική ή παρορμητική συμπεριφορά τους συχνά θυμώνει τους γονείς και τους οδηγεί να επικεντρώνονται μόνο στα αρνητικά. Τα παιδιά αυτά φαίνεται ότι έχουν εσωτερικεύσει μία αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους με αποτέλεσμα να μην ‘πείθονται’ όταν ακούν ότι έχουν κάνει κάτι σωστά. Οι συνεχείς παρατηρήσεις και τα αρνητικά σχόλια των γονιών, τα έχουν οδηγήσει να πιστεύουν ότι δεν αξίζουν τον έπαινο και παίρνουν προσοχή μόνο όταν συμπεριφέρονται αρνητικά (αρνητική προσοχή). Ωστόσο, ακόμα και αν βλέπετε ότι τον παιδί σας απορρίπτει τον έπαινο, θυμηθείτε ότι είναι και το παιδί που τον χρειάζεται περισσότερο. Προσπαθείτε συνεχώς να βρίσκετε θετικές συμπεριφορές που μπορείτε να επαινέσετε μέχρι τα παιδιά να αρχίσουν να εναλλάσσουν την αρνητική εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους. Όταν θα γίνει αυτό, δεν θα υπάρχει λόγος να απορρίπτουν τον έπαινο, προσπαθώντας να διατηρήσουν την αρνητική τους εικόνα, αλλά θα τον δέχονται ευχάριστα και θα νιώθουν περισσότερη αυτοπεποίθηση.
Δεν είναι ότι δεν θέλω να επαινέσω τα παιδιά μου. Απλά όσες φορές θέλω να το κάνω, απλά δεν μπορώ να το κάνω. Δεν μου έρχεται φυσικά.
Αυτό που συμβαίνει συνήθως είναι ότι οι γονείς που δεν επαινούν τα παιδιά τους, είναι άνθρωποι που δεν επαινούν καν τον εαυτό τους. Είναι αρκετές φορές οι χειρότεροι κριτές για τον εαυτό τους και οι πρώτοι που θα επικρίνουν τον εαυτό τους για οποιοδήποτε λάθος, αντιπαράθεση ή δυσκολία τους προκύψει. Μπορεί να αναφέρουν συχνά στα παιδιά τους τις δυσκολίες που έχουν στην δουλειά, αλλά σπάνια θα μιλήσουν για τις επιτυχίες τους. Με αυτό τον τρόπο ο γονέας είναι αρνητικό πρότυπο για τον έπαινο.
Μέσω της κοινωνικής μάθησης, διδάσκει στο παιδί πως ο έπαινος είναι περιττός και απουσιάζει από την καθημερινότητα. Αυτοί οι γονείς πρέπει να ξεκινάνε να επαινούν τον εαυτό τους εστιάζοντας στις θετικές συμπεριφορές που κάνουν κάθε μέρα. Έτσι, είναι πιο πιθανόν στην συνέχεια να επαινέσουν τα παιδιά τους. Οπότε, θυμηθείτε ότι είναι σημαντικό τα παιδιά να σας βλέπουν να επαινείτε τον εαυτό σας. Μπορείτε να πείτε δυνατά στον εαυτό σας: ‘Τα πήγα πολύ καλά σήμερα στην δουλειά. Κατάφερα να…..’ ή ‘Σήμερα πέρασα μια δύσκολη κατάσταση με έναν πελάτη, αλλά το χειρίστηκα σωστά’. Με το να επιδεικνύετε την σωστή συμπεριφορά μπροστά στο παιδί, του διδάσκετε πως να εσωτερικεύει θετικά μηνύματα για τον εαυτό του/της, πώς να κινητοποιεί τον εαυτό του/της και πώς να αξιολογεί θετικά τον εαυτό του/της σε οποιαδήποτε κατάσταση.
Υπάρχει διαφορά μεταξύ επαίνου και ενθάρρυνσης; Ενθαρρύνω αρκετά συχνά το παιδί μου. Δεν είναι αρκετό αυτό;
Μερικοί γονείς πιστεύουν ότι πρέπει να ενθαρρύνουν τα παιδιά, αλλά όχι να τα επαινούν. Αυτοί είναι και οι γονείς που μπορεί να πιστεύουν ότι αν επαινείς συνεχώς το παιδί, τότε το κακομαθαίνεις και ο έπαινος γίνεται κάτι σαν εξάρτηση από εξωτερική ανταμοιβή. Έτσι, αυτοί οι γονείς, κάνουν υποστηρικτικά σχόλια, αλλά αποφεύγουν δηλώσεις που ακούγονται σαν έπαινος. Εδώ πρέπει να μάθετε το εξής: είναι πολύ σπάνιες οι περιπτώσεις παιδιών που λάμβαναν υπερβολικό έπαινο και ανέπτυξαν προβλήματα συμπεριφοράς λόγω αυτού. Στην πραγματικότητα το πρόβλημα είναι το αντίθετο: τα παιδιά που λαμβάνουν συνεχώς διαταγές, αρνητικά σχόλια, επικριτικές παρατηρήσεις και λιγοστό έπαινο, είναι αυτά που αναπτύσσουν τα περισσότερα προβλήματα συμπεριφοράς. Μην ανησυχείτε για το πώς θα διατυπώσετε ένα θετικό σχόλιο. Απλά ενθαρρύνετε και επαινέστε το παιδί, όσο συχνά παρατηρείτε θετικές και κατάλληλες συμπεριφορές.
‘Ο σωστός έπαινος για τα παιδιά, είναι ότι ο ήλιος για τα λουλούδια’ – Μ. Γκάντι
COMMENTS