Αδιαμφισβήτητα ο ήλιος αποτελεί πηγή ζωής για όλους μας. Ωστόσο, η ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να αποβεί βλαβερή και καταστροφική, τόσο για το δέρμα, όσο και για τα μάτια μας. Μάλιστα ο βαθμός επικινδυνότητας έχει αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες, εξαιτίας της εξάλειψης του όζοντος στην ατμόσφαιρα, όπου όλο και περισσότερη υπεριώδης ακτινοβολία εισέρχεται στη Γη.
Η ηλιακή ακτινοβολία αποτελείται από υπέρυθρες, υπεριώδεις (UV) και ακτίνες υψηλής ενέργειας που ανήκουν στο ορατό φάσμα (είναι δηλαδή αντιληπτές από εμάς). Οι ακτίνες αυτές προκαλούν βλάβες τόσο στους εξωτερικούς χιτώνες του ματιού, όσο και στον αμφιβληστροειδή χιτώνα στον οποίο απεικονίζεται το είδωλο της εικόνας που βλέπουμε.
Η βλαπτική δράση της ηλιακής ακτινοβολίας είναι συσσωρευτική, δηλαδή προστίθεται χρόνο με το χρόνο. Μελέτες αναφέρουν ότι περισσότερο από το 90% των καρκίνων του δέρματος οφείλεται στην ηλιακή υπεριώδη ακτινοβολία και σχετίζεται με τον αριθμό των ηλιακών εγκαυμάτων που βιώνει ένα άτομο κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Είναι γεγονός ότι μπορούμε να μειώσουμε τη διείσδυση της ηλιακής ακτινοβολίας μέσα στα μάτια μας με διάφορους τρόπους, όπως το αντανακλαστικό κλείσιμο της κόρης στο έντονο φως ή το εκούσιο κλείσιμο των βλεφάρων. Εντούτοις, αυτό μπορεί να συμβεί σε συνθήκες έντονου ορατού φωτός. Οι μηχανισμοί αυτοί δεν μπορούν να ενεργοποιηθούν από έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία, η οποία μπορεί να εξακολουθεί να είναι σε υψηλά επίπεδα, ακόμη και σε ημέρες που υπάρχει συννεφιά. Καταλαβαίνουμε επομένως ότι αυτές οι “φυσικές άμυνες” έναντι της υπεριώδους ακτινοβολίας είναι περιορισμένες.
Καρκίνωμα κάτω βλεφάρου
Πιο αναλυτικά εξαιτίας της ηλιακής ακτινοβολίας στα βλέφαρα παρατηρείται γήρανση του λεπτού δέρματος στη γύρω περιοχή (εμφάνιση ρυτίδων). Ωστόσο, μπορεί να εμφανιστούν και καρκινικές αλλοιώσεις (καρκίνωμα ή μελάνωμα) (Εικόνα 1). Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, στις περισσότερες περιπτώσεις μελανώματα μπορούν να εμφανιστούν στο κάτω βλέφαρο, το οποίο λαμβάνει και την περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία. Σημάδια που μπορεί να σας θορυβήσουν είναι:
-
Φλεγμονή των βλεφαρίδων που επιμένει παρά τη θεραπευτική αγωγή που ακολουθείτε.
-
Ανεξήγητη απώλεια βλεφαρίδων.
-
Περιοχή των βλεφάρων που μπορεί να αιμορραγεί συχνά και δεν εξαφανίζεται
Σε αυτές τις περιπτώσεις ακόμη και αν δε νιώθετε ενόχληση, παρά τα παραπάνω συμπτώματα, καλό θα είναι να επισκεφθείτε τον οφθαλμίατρό σας.
Εκτός από τον καρκίνο των βλεφάρων (εξωτερικά του ματιού), εξαιρετικά επικίνδυνο είναι και το μελάνωμα εντός του οφθαλμού (ενδοβολβικό μελάνωμα). Αν και σπάνιο, θεωρείται ο πιο συχνός τύπος καρκίνου στα μάτια σε ενήλικες. Προσβάλλει τον χοριοειδή (χιτώνας με πολλά αγγεία), που βρίσκεται πίσω από τον αμφιβληστροειδή και την ίριδα (χρωματιστό μέρος του ματιού). Συμπτώματα του ενδοβολβικού μελανώματος αποτελούν η θολή όραση, η αλλαγή στο σχήμα της κόρης ή κάποιο μαύρο σημάδι στην ίριδα. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι σε πολλές περιπτώσεις η διάγνωση του μελανώματος γίνεται σε τυχαίο έλεγχο, λόγω της περιφερικής εντόπισης. Ο τακτικός προληπτικός (ετήσιος) οφθαλμολογικός έλεγχος είναι απαραίτητος σε αυτές τις περιπτώσεις, καθώς εάν εμφανιστεί ή μεγαλώσει το μελάνωμα, είναι ήδη αργά.
Φωτοκερατίτιδα
Η φωτοκερατίτιδα είναι μια φλεγμονή του κερατοειδούς χιτώνα (διάφανος χιτώνας στο πρόσθιο μέρος του ματιού, στον οποίο εισέρχονται οι ακτίνες του φωτός και περνούν στα υπόλοιπα τμήματα, έως ότου φθάσουν στον αμφιβληστροειδή). Μέσα σε λίγες ώρες από την έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να εμφανιστεί φωτοκερατίτιδα (Εικόνα 2). Είναι πολύ συχνό φαινόμενο σε σκιέρ και ορειβάτες, οι οποίοι εκτίθενται σε υψηλά επίπεδα υπεριώδους ακτινοβολίας, λόγων μεγάλου υψομέτρου και μεγάλης ανακλαστικότητας ακτινοβολίας εδάφους (πχ χιόνι). Ανάλογα προβλήματα μπορεί να εμφανιστούν και στη θάλασσα (πχ σε ιστιοπλόους), λόγω της ανάκλασης των ακτίνων του ήλιου στο νερό. Η φωτοκερατίτιδα είναι αρκετά επώδυνη, ωστόσο δε φαίνεται να έχει μη αναστρέψιμα αποτελέσματα για την όραση. Παρενέργειες της φωτοκερατίτιδας αποτελούν οι χρόνιες ενοχλήσεις της πρόσθιας επιφάνειας του ματιού, όπως η δακρύρροια.
Καταρράκτης
Ο καταρράκτης σχετίζεται άμεσα με την έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία και αποτελεί μια από τις κυριότερες αιτίες τύφλωσης στον κόσμο. Η μακροχρόνια έκθεση στον ήλιο επηρεάζει την καθαρότητα του κρυσταλλοειδούς φακού, ο οποίος σταδιακά θολώνει και αποκτά μια κίτρινη απόχρωση, δυσκολεύοντας τον ασθενή να εστιάσει. Σύμφωνα με μελέτες, έως και το 20% των περιστατικών καταρράκτη μπορεί να προκληθεί από υπερβολική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία (ιδιαίτερα σε UVB) και ως εκ τούτου μπορούν να αποφευχθούν.
Ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας
Η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας είναι μια εκφυλιστική πάθηση που αφορά άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών (Εικόνα 3). Η ωχρά κηλίδα είναι μια μικρή περιοχή κυττάρων στο κέντρο του αμφιβληστροειδούς, τα οποία απορροφούν το φως (οπτική πληροφορία), το μετατρέπουν σε ηλεκτρικό σήμα, ενώ στη συνέχεια η πληροφορία αυτή μεταφέρεται στον εγκέφαλο προς επεξεργασία. Η περιοχή της ωχράς είναι υπεύθυνη για την κεντρική, ευκρινή και έγχρωμη όραση. Η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας αντιστοιχεί σε αλλοίωση της κεντρικής μας όρασης, με αποτέλεσμα ο ασθενής να μην μπορεί να διαβάσει ή να δει τα χαρακτηριστικά ενός προσώπου. Οι παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν σε εκφύλιση της ωχράς είναι η προχωρημένη ηλικία, η διατροφή, το κάπνισμα, και το θετικό οικογενειακό ιστορικό. Ωστόσο, μελέτες πιστοποιούν ότι προδιαθεσικός παράγοντας εμφάνισης της νόσου είναι και η μακροχρόνια έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία και συγκεκριμένα στη υπεριώδη ακτινοβολία Α (UVA), αλλά και στο μπλε φως του ορατού φάσματος. Η συσσώρευση της ηλιακής ακτινοβολίας με τα χρόνια αυξάνει το ποσοστό που θα εμφανιστεί η νόσος στην 3η ηλικία.
Η βλάβη που προκαλείται στον ιστό του αμφιβληστροειδούς είναι μη αναστρέψιμη, καθώς σταδιακά θολώνει το κέντρο προσήλωσης του ασθενούς, ενώ στη συνέχεια αντικαθίσταται από ένα εκτεταμένο σκότωμα (μαύρη περιοχή του οπτικού πεδίου με χαμηλή ευαισθησία). Ο ασθενής με ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας διατηρεί την περιφερική του όραση (πχ να κινηθεί μέσα στο σπίτι και στο δρόμο), νομικά όμως καθίσταται τυφλός.
Σημαντικό επίσης είναι να αποφεύγεται η απευθείας παρατήρηση του ήλιου χωρίς γυαλιά ηλίου με προστατευτικά φίλτρα, οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, ακόμα και σε διάστημα έκλειψης ηλίου, καθώς μπορεί να προκληθεί έγκαυμα ωχράς κηλίδας.
Ηλιακή ωχροπάθεια
Η ηλιακή ωχροπάθεια αφορά βλάβη του αμφιβληστροειδούς, (συγκεκριμένα της ωχράς κηλίδας), η οποία προκύπτει από παρατεταμένη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία (Εικόνα 4). Η απορρόφηση υπεριώδους ακτινοβολίας είναι και σε αυτή την περίπτωση υπεύθυνη για την πάθηση αυτή. Ανησυχητικά συμπτώματα αποτελούν η θολή όραση, κάποιο κεντρικό ή περιφερικό σκότωμα, φωτοφοβία, ακόμη και πονοκέφαλος.
Τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν είτε στο ένα μάτι, είτε και στα δύο. Σημειώνουμε ότι ακόμη και μικρής διάρκειας έκθεσης στον ήλιο, της τάξης του ενός λεπτού, μπορεί να προκαλέσει σημαντική βλάβη στον αμφιβληστροειδή. Η ηλιακή ωχροπάθεια είναι δυνατό να προκαλέσει μη αναστρέψιμες βλάβες στην όραση.
Τρόποι προστασίας
Η προστασία των ματιών μας από την ηλιακή ακτινοβολία θα πρέπει να τηρείται όλους τους μήνες του χρόνου. Απαραίτητη είναι η χρήση γυαλιών ηλίου τα έχουν ειδικά προστατευτικά φίλτρα, τόσο για την υπεριώδη ακτινοβολία, όσο και για το επικίνδυνο μπλε φως, το οποίο προκαλεί βλάβη στον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Θυμηθείτε ότι θα πρέπει να αγοράζετε τα γυαλιά ηλίου σας μόνο από οπτικά καταστήματα και όχι από πλανόδιους πωλητές. Επίσης, σημαντικό είναι να φοράμε καπέλο με γείσο τους καλοκαιρινούς μήνες (ιδιαίτερα ηλικιωμένοι και παιδιά) για ευρύτερη προστασία από την ακτινοβολία του ήλιου. Ακόμη, φροντίδα χρειάζεται και η περιοχή γύρω από τα μάτια, όπου συστήνουμε στους ασθενείς να χρησιμοποιούν ειδικές υποαλλεργικές αντηλιακές κρέμες, οι οποίες προστατεύουν την περιοχή των ματιών και των βλεφάρων μας.
COMMENTS