Εξαρτήσεις: Πολύ περισσότερο από ουσίες:
Αν δεν καπνίζεις νομίζεις ότι είναι εύκολο να κόψει κάποιος το τσιγάρο. Αν δεν πίνεις, η εικόνα ενός ανθρώπου που βρίσκει έστω και πρόσκαιρα αγαλλίαση στην καταστροφή του ποτού σε κάνει να αναρωτιέσαι γιατί νομίζει ότι δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτό και αν δεν παίρνεις ναρκωτικά δυσκολεύεσαι να φανταστείς τι περνά ο τοξικομανής όταν λέει ότι θέλει να τα κόψει αλλά δεν μπορεί παρ’ ότι βλέπει τις τραγικές συνέπειές τους.
Έχουμε ομαδοποιήσει στην κοινωνία και στο μυαλό μας τα άτομα που αντιμετωπίζουν πρόβλημα με το ποτό, ή με άλλες ναρκωτικές και εθιστικές ουσίες, τους έχουμε κρεμάσει την ταμπέλα που τους αρμόζει «αλκοολικός», «ναρκομανής» και είμαστε ήσυχοι ή ανήσυχοι γιατί εμείς βρισκόμαστε γεωγραφικά έξω από την επικράτεια των εξαρτημένων, ήσυχοι γιατί εμείς δεν είμαστε και ανήσυχοι γιατί νοιαζόμαστε για αυτούς που είναι. Παρατηρούμε τους ανθρώπους που έχουν εξάρτηση από κάποιες ουσίες με καθόλου, λίγη ή περισσότερη συμπάθεια, απορία και αποστασιοποίηση ανάλογα με το πόσο νόμιμη και κοινωνικά αποδεκτή είναι η εκάστοτε ουσία καθώς εμείς ευτυχώς δεν είμαστε εξαρτημένοι.
Ή μήπως είμαστε;
Ας φανταστούμε την παρακάτω εικόνα: Ένας αλκοολικός παρατηρεί με συμπάθεια έναν χρήστη ναρκωτικών. Τον αλκοολικό παρατηρεί με συμπάθεια ένας μανιώδης καπνιστής, τον οποίο με τη σειρά του παρατηρεί με την ίδια συμπάθεια ένας ήπιος καπνιστής. Ο κάθε ένας θεωρεί ότι αυτός που κοιτάζει είναι άξιος λύπης και στήριξης, ενώ θεωρεί το δικό του πρόβλημα μια άλλης, πιο ήπιας κατηγορίας.
Και μετά τον ήπιο καπνιστή; Ποιος παρατηρεί τον ήπιο καπνιστή με συμπάθεια και ανησυχία; Ίσως ένας υπερφαγικός που δεν καπνίζει αλλά μόλις βρεθεί κοντά σε φαγητό ή γλυκό του είναι αδύνατο να αντισταθεί. Και αυτόν με τη σειρά του κάποιος που είναι προσκολλημένος στα πρόσωπα που αγαπά και δεν αντέχει στη σκέψη ότι θα τα αποχωριστεί κάποια στιγμή. Και λίγο πιο δίπλα μια κοπέλα που παθαίνει ασφυξία αν ξεχάσει το κινητό της τηλέφωνο στο σπίτι.
Μήπως τελικά οι εξαρτημένοι είμαστε περισσότεροι;
Σύμφωνα με τον επιστημονικό ορισμό εξάρτηση από ουσία είναι «μια ψυχολογική ή και σωματική κατάσταση, που χαρακτηρίζεται από την επιτακτική ανάγκη για λήψη της ουσίας σε συνεχή ή περιοδική βάση, με σκοπό να βιώσει ο χρήστης τ’ αποτελέσματα της δράσης της ουσίας ή ν’ αποφύγει τη δυσφορική κατάσταση, που προκαλεί η στέρησή της. Εξάρτηση είναι δυνατόν ν’ αναπτυχθεί σε περισσότερες από μια ουσίες. Μια ψυχοτρόπος ουσία μπορεί να προκαλέσει ψυχολογική εξάρτηση, σωματική εξάρτηση ή και τα δυο. Ο άνθρωπος προκειμένου να οδηγηθεί στην εξάρτηση περνάει από διάφορα στάδια: α) πειραματισμός, β) ενεργή αναζήτηση, γ) ενασχόληση και δ) εξάρτηση. Το να δοκιμάσει κανείς ναρκωτικά δε σημαίνει αποκλειστικά ότι θα εξαρτηθεί. Η δοκιμή μπορεί να οδηγήσει κάποια άτομα στην εξάρτηση ή στην ελεγχόμενη χρήση ή στη μη χρήση».
Αν καταφέρατε να το διαβάσετε συγχαρητήρια. Τώρα πηγαίνετε ξανά στην αρχή και αντικαταστήστε τη λέξη ‘ουσία’ με μια άλλη που να αφορά περισσότερο εσάς. Μπορεί να είναι ‘άτομο’, ‘σχέση’, ‘μητέρα’, ‘πατέρας’, ‘φαγητό’, ‘γλυκά’, ‘σεξ’, ‘πολυγαμία’, ‘τζόγος’, ‘εργασία’, ‘τηλεόραση’, ‘κινητό τηλέφωνο’, ‘ψώνια’, ‘ξύσιμο μύτης’ και αρκετές ακόμα.
Πόσο δύσκολο είναι να ζήσεις χωρίς να υποκύψεις στην εξάρτησή σου για μερικές μέρες; Πόσο εύκολο είναι να σπάσεις τη συνήθεια ακόμα και μια συνήθεια που δεν αφορά τη λήψη εθιστικών ουσιών; Πόσο εύκολο είναι να μην δεις μπάλα, πόσο εύκολο είναι να μην βρίσεις όταν βράζεις και πόσο εύκολο είναι να μην κάνεις σεξ που θα μετανιώσεις αργότερα;
Μήπως έχουμε τελικά αρκετοί από εμάς να απεξαρτηθούμε από τις δικές μας εξαρτήσεις, είτε αυτές είναι από τη ζάχαρη και τη βανίλια, είτε από ανθρώπους που νομίζουμε πως αγαπάμε ενώ στην ουσία έχουμε γαντζωθεί σαν να είναι σωσίβιες λέμβοι γιατί αλλιώς θα μας τραβήξει η θάλασσά μας στην άβυσσο;
Ας κρατήσουμε τα πράγματα απλά. Είναι επίφοβο να θεωρήσουμε τι είναι καλό και κακό, φυσιολογικό και μη-φυσιολογικό βάσει του τι είναι σύνηθες στην κοινωνία μας καθώς έτσι ο ξυλοδαρμός των γυναικών, η αγοραπωλησία ανθρώπων και η απαγόρευση του να ανεβαίνει στο ίδιο λεωφορείο ένας λευκός και ένας άνθρωπος άλλης φυλής θα ήταν καλό πράγμα μέχρι αρκετά πρόσφατα. Για αυτό ας κρατήσουμε δύο κριτήρια: 1. Νιώθω καλά με τη συμπεριφορά μου; Επηρεάζει το πόσο ευτυχισμένος αισθάνομαι; 2. Είναι η συμπεριφορά μου απειλητική για τους άλλους (και άντε ας πούμε και το περιοριστικό για την ατομική ελευθερία: είναι απειλητική η συμπεριφορά μου για τον εαυτό μου);
Με βάση αυτά τα δύο κριτήρια πόσες συμπεριφορές μας μπορούμε να κατατάξουμε στον κουβά των πράξεων που κάνουμε και δεν μας κάνουν να αισθανόμαστε καλά; Και εφόσον δεν μας κάνουν να αισθανόμαστε καλά και μας δημιουργούν μια εσωτερική ένταση γιατί συνεχίζουμε και τις πράττουμε; Πώς μπορούν οι πράξεις μας να έχουν περισσότερη εξουσία σε εμάς από εμάς τους ίδιους; Αν τέτοιες συμπεριφορές δεν είναι εξαρτήσεις, τι είναι;
Υπό το πρίσμα των παραπάνω, οι έννοιες συνήθεια, προσκόλληση, εξάρτηση δείχνουν πολύ κοντινές μεταξύ τους.
Ένας διαλεκτικός ψυχολόγος ίσως θα σχολίαζε ότι οι όροι αυτοί είναι ανθρώπινες εφευρέσεις και εντελώς αυθαίρετα έχουμε περιχαρακώσει και φυλακίσει τις έννοιες τους μέσα στις συγκεκριμένες λέξεις. Ένας νευροψυχολόγος θα μας εξηγούσε ότι οι εξαρτήσεις μας καθώς και άλλες παρορμητικές και ανεξέλεγκτες συμπεριφορές μας ελέγχονται από τις πιο πρωτόγονες δομές του εγκεφάλου μας που είναι προγραμματισμένες με τα ένστικτα της επιβίωσης, της αναπαραγωγής και της απόλαυσης και αν θέλουμε να τις τιθασεύσουμε χρειάζεται να θυμηθούμε ότι έχουμε και όλη τη φαιά ουσία μας για να μας θυμίζει ότι από τότε που είμασταν έρμαια των ενστίκτων της επιβίωσης έχουμε εξελιχθεί λιγάκι και πως εδώ και αρκετό καιρό έχουμε τη λογική σκέψη να μας βοηθά να συμπεριφερόμαστε πιο…ανθρώπινα.
Με άλλη ορολογία τα ίδια θα μας έλεγε και ένας ψυχαναλυτής (ψυχολόγος της σχολής του Freud).
Ίσως αξίζει να δούμε τελικά αν και πόσο ‘εξαρτημένοι’ είμαστε και να χρησιμοποιήσουμε τη διαπίστωση αυτή ως το πρώτο βήμα για να απελευθερωθούμε από τις εξαρτήσεις μας και να απολαύσουμε τελικά περισσότερο τη ζωή και να αξιοποιήσουμε με ευγνωμοσύνη αυτό που τελικά είναι: το πιο μοναδικό δώρο που μας έχει δοθεί ποτέ!
COMMENTS